National News:ભારતમાં લિંગ ગુણોત્તર 2011માં 943 સ્ત્રીઓ પ્રતિ 1000 પુરૂષોથી વધીને 2036માં 952 સ્ત્રીઓ પ્રતિ 1000 પુરૂષો થવાની ધારણા છે. આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલય દ્વારા સોમવારે જારી કરાયેલા ‘વુમન એન્ડ મેન ઈન ઈન્ડિયા 2023’ રિપોર્ટમાં આ માહિતી આપવામાં આવી છે. આ રિપોર્ટ દર્શાવે છે કે 2036માં ભારતની વસ્તીમાં 2011ની વસ્તી કરતાં વધુ મહિલાઓ હોવાની શક્યતા છે, જેનું પ્રતિબિંબ લિંગ ગુણોત્તરમાં દેખાય છે.
રિપોર્ટ અનુસાર, 2011માં ભારતમાં દર 1,000 પુરુષોએ 943 મહિલાઓ હતી, જે 2036 સુધીમાં વધીને દર 1,000 પુરૂષોએ 952 થવાની ધારણા છે, જે લિંગ સમાનતામાં સકારાત્મક વલણ દર્શાવે છે. રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતની વસ્તી 2036 સુધીમાં 1522 મિલિયન સુધી પહોંચવાની ધારણા છે, જેમાં મહિલાઓની ટકાવારી 2011માં 48.5 ટકાની સરખામણીએ સહેજ વધીને 48.8 ટકા થશે. તે કહે છે કે 15 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકોનું પ્રમાણ 2011 થી 2036 સુધી ઘટવાનું અનુમાન છે, સંભવતઃ ઘટતા પ્રજનન દરને કારણે.
તેનાથી વિપરીત, આ સમયગાળા દરમિયાન 60 અને તેથી વધુ વયની વસ્તીના પ્રમાણમાં નોંધપાત્ર વધારો થવાનો અંદાજ છે. તે સ્પષ્ટ છે કે 2016 થી 2020 સુધી, 20-24 અને 25-29 વય જૂથમાં વય વિશિષ્ટ પ્રજનન દર (ASFR) અનુક્રમે 135.4 અને 166.0 થી ઘટીને 113.6 અને 139.6 થયો છે. આ સમયગાળા માટે 35-39 વર્ષની વયનો ASFR 32.7 થી વધીને 35.6 થયો છે, જે દર્શાવે છે કે જીવનમાં સ્થાયી થયા પછી, સ્ત્રીઓ કુટુંબ ઉછેરવા વિશે વિચારે છે.
અહેવાલ મુજબ, 2020 માં કિશોરવયનો પ્રજનન દર અશિક્ષિત વસ્તીમાં 33.9 હતો જ્યારે સાક્ષર વસ્તીમાં તે 11.0 હતો. અભણ મહિલાઓની સરખામણીમાં સાક્ષર પરંતુ કોઈપણ ઔપચારિક શિક્ષણ વિનાની મહિલાઓ માટે પણ આ દર નોંધપાત્ર રીતે ઓછો છે (20.0), મહિલાઓને શિક્ષણ આપવાના મહત્વને ફરીથી પ્રકાશિત કરે છે. વય-આધારિત પ્રજનન દર એ તે વય જૂથની હજાર સ્ત્રી વસ્તી દીઠ ચોક્કસ વય જૂથની સ્ત્રીઓમાં જન્મેલા અને જીવંત બાળકોની સંખ્યા તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે માતૃત્વ મૃત્યુ ગુણોત્તર (એમએમઆર) ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો (SDGs) ના સૂચકોમાંનું એક છે અને તેને 2030 સુધીમાં 70 પર લાવવાનું લક્ષ્ય ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો (SDGs) ફ્રેમવર્કમાં સ્પષ્ટપણે નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યું છે.
અહેવાલ મુજબ, સરકારના સતત પ્રયાસોને કારણે, ભારતે સમયસર MMR (2018-20માં 97/લાખ જીવંત જન્મો) ઘટાડવાનો મુખ્ય સીમાચિહ્ન સફળતાપૂર્વક હાંસલ કર્યો છે, અને SDG લક્ષ્યને પણ હાંસલ કરવું શક્ય હોવું જોઈએ. . માતૃત્વ મૃત્યુ ગુણોત્તર (એમએમઆર) એ આપેલ વર્ષમાં 100,000 જન્મો દીઠ ગર્ભાવસ્થા અથવા બાળજન્મ-સંબંધિત ગૂંચવણોના પરિણામે મૃત્યુ પામેલી સ્ત્રીઓની સંખ્યાનો ઉલ્લેખ કરે છે.
રિપોર્ટ અનુસાર, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં છોકરાઓ અને છોકરીઓ બંને માટે શિશુ મૃત્યુ દર (IMR)માં ઘટાડો થયો છે. IMR હંમેશા છોકરાઓ કરતાં છોકરીઓ માટે વધારે રહ્યું છે, પરંતુ 2020 માં, બંને 1,000 જીવંત જન્મ દીઠ 28 શિશુઓ પર સમાન હતા. પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોના મૃત્યુદરના આંકડા દર્શાવે છે કે તે 2015માં 43થી ઘટીને 2020માં 32 થઈ ગયો છે. છોકરા-છોકરી બંનેની પરિસ્થિતિ સરખી છે અને છોકરા-છોકરી વચ્ચેનો તફાવત પણ ઘટી ગયો છે.
સામયિક લેબર ફોર્સ સર્વે મુજબ, 2017-18 થી 15 વર્ષ અને તેથી વધુ ઉંમરના પુરુષો અને સ્ત્રીઓ બંને માટે શ્રમ દળની ભાગીદારી દર વધી રહ્યો છે. રિપોર્ટ અનુસાર, 15મી સામાન્ય ચૂંટણી (1999) સુધીમાં 60 ટકાથી ઓછા મહિલા મતદારોએ ભાગ લીધો હતો, જ્યારે પુરુષોની મતદાનની ટકાવારી તેમના કરતા આઠ ટકા વધુ હતી. જો કે, 2014ની ચૂંટણીમાં નોંધપાત્ર ફેરફાર થયો હતો, જેમાં મહિલાઓની ભાગીદારી વધીને 65.6 ટકા થઈ હતી અને 2019ની ચૂંટણીમાં તે વધીને 67.2 ટકા થઈ હતી. પ્રથમ વખત, મહિલાઓ માટે મતદાનની ટકાવારી થોડી વધારે હતી, જે મહિલાઓમાં વધતી સાક્ષરતા અને રાજકીય જાગૃતિની અસરને દર્શાવે છે.
ડિપાર્ટમેન્ટ ફોર પ્રમોશન ઓફ ઈન્ડસ્ટ્રી એન્ડ ઈન્ટરનલ ટ્રેડ (DPIIT) એ જાન્યુઆરી 2016 માં તેની શરૂઆતથી ડિસેમ્બર 2023 સુધી કુલ 1,17,254 સ્ટાર્ટ-અપ્સને માન્યતા આપી છે. તેમાંથી 55,816 સ્ટાર્ટ-અપ મહિલાઓ દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે, જે કુલ માન્યતા પ્રાપ્ત સ્ટાર્ટ-અપ્સના 47.6 ટકા છે. આ નોંધપાત્ર રજૂઆત ભારતના સ્ટાર્ટ-અપ ઇકોસિસ્ટમમાં મહિલા સાહસિકોની વધતી અસર અને યોગદાનને રેખાંકિત કરે છે.
