વિશ્વના સૌથી મોટા સંઘર્ષો યુદ્ધના મેદાનમાં થયા છે, પરંતુ હવે તેમના માટે કોઈ યુદ્ધના મેદાનની જરૂર નથી. તેનું કારણ એ છે કે યુદ્ધનું સ્વરૂપ બદલાઈ ગયું છે. આ અઠવાડિયે આપણે જોયું છે કે કેવી રીતે ઇઝરાયેલે દુશ્મન હિઝબુલ્લાહના પેજર અને વોકી-ટોકીઝને વિસ્ફોટ કર્યો. જેના કારણે લગભગ 34 લોકોના મોત થયા છે, જ્યારે 3000 લોકો ઘાયલ થયા છે. આને ભવિષ્યના યુદ્ધોનું ઉદાહરણ માનવામાં આવી રહ્યું છે. આ ઉપરાંત ડ્રોન યુદ્ધ, સાયબર યુદ્ધ વગેરે પણ ચિંતાનો વિષય છે. નિષ્ણાતો આ બધાની સંયુક્ત પ્રકૃતિને હાઇબ્રિડ યુદ્ધ કહે છે. આ દરમિયાન ભારતીય સેના પણ હાઇબ્રિડ વોરફેરને લઈને સક્રિય બની છે.
આ માટે સૈનિકોને તાલીમ આપવા પર પણ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. આ અંતર્ગત એક કોર્સ શરૂ કરવામાં આવી રહ્યો છે. ચીફ ઓફ ડિફેન્સ સ્ટાફ અનિલ ચૌહાણે આ જાણકારી આપી છે. તેમણે કહ્યું કે ભાવિ યુદ્ધ પર આધારિત પ્રથમ કોર્સ 23 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થશે, જેમાં વિવિધ રેન્કના અધિકારીઓ ભાગ લેશે. તેમણે ગુરુવારે અહીં ભારત શક્તિ સંરક્ષણ પરિષદમાં એક ઇન્ટરેક્ટિવ સત્રમાં સરકાર દ્વારા કલ્પના કરાયેલ સંયુક્ત થિયેટર કમાન્ડની વ્યાપક રૂપરેખા વિશે પણ વાત કરી હતી. તેમને સેનાની ત્રણેય સેવાઓના કમાન્ડરોની તાજેતરની કોન્ફરન્સના તારણો વિશે પૂછવામાં આવ્યું હતું.
જનરલ ચૌહાણે કહ્યું, ‘અમે એ પણ ચર્ચા કરી કે યુદ્ધ કેવી રીતે વિકસિત થઈ રહ્યું છે અને આપણે તેના વિશે શું કરવાની જરૂર છે, અને મને લાગે છે કે તે મહત્વપૂર્ણ છે. આમાં અમે ભવિષ્યના યુદ્ધ અભ્યાસક્રમની ચર્ચા કરી હતી, જે ચાર દિવસ પછી 23મી (સપ્ટેમ્બર)થી શરૂ થવા જઈ રહી છે. આ પહેલો કોર્સ છે જે અમે તૈયાર કરી રહ્યા છીએ.’ તેમણે કહ્યું કે તે રેગ્યુલર કોર્સ કરતા થોડો અલગ છે, જ્યાં એક જ રેન્કના અધિકારીઓ કોર્સમાં ભાગ લે છે.
CDSએ કહ્યું, ‘કોઈ રેન્કનો મુદ્દો નથી અને તમે આ વિશેષ કોર્સમાં મેજરથી લઈને મેજર જનરલ સુધીના અધિકારીઓને ભાગ લેતા જોશો. તેથી તે અવરોધો તોડી રહ્યો છે. આ કંઈક નવું છે જે અમે કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ.’ તેમણે કહ્યું કે મેજર જનરલ કદાચ મેજર પાસેથી કંઈક શીખી શકે છે અને મેજર મેજર જનરલ પાસેથી વ્યૂહરચના અને કામગીરી વિશે શીખી શકે છે. CDSએ કહ્યું કે આ પ્રારંભિક અભ્યાસક્રમ છે અને કદાચ ‘ભવિષ્યમાં પરિપક્વ’ થશે. જનરલ ચૌહાણે કહ્યું, ‘…અમે જણાવવા જઈ રહ્યા છીએ કે અમે ભવિષ્યમાં કેવી રીતે લડીશું અને કેવી રીતે રોડમેપ તૈયાર કરીશું. આ રીતે તે એક અલગ ખ્યાલ છે.
