ભારતમાં મેન્યુફેક્ચરિંગ સેક્ટરમાં સ્વ-રોજગાર ઝડપથી વધી રહ્યો છે. સરકારી આંકડાઓ અનુસાર, આ ક્ષેત્રના લગભગ અડધા કામદારો હવે પોતાનો વ્યવસાય ચલાવી રહ્યા છે. આ વૃદ્ધિ મુખ્યત્વે સ્ટાર્ટઅપ્સના વધતા પ્રભાવને કારણે છે અને 48% કર્મચારીઓએ પોતાની રોજગાર શરૂ કરી છે કારણ કે સ્ટાર્ટઅપની વૃદ્ધિએ યુવાનોમાં ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે.
અન્ય ક્ષેત્રોમાં પણ વૃદ્ધિ
કૃષિ, વેપાર અને પરિવહન જેવા અન્ય ક્ષેત્રોમાં પણ સ્વ-રોજગારને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવી રહ્યું છે. મેન્યુફેક્ચરિંગ સેક્ટરમાં પણ મહિલાઓ સ્વ-રોજગારમાં સક્રિયપણે ભાગ લઈ રહી છે. મહિલાઓની મોટી ટકાવારી (77.8%) મેન્યુફેક્ચરિંગ સેક્ટરમાં સ્વ-રોજગાર ધરાવે છે. સબનવીસે કહ્યું કે ઘણી મહિલાઓએ નવા બિઝનેસ શરૂ કર્યા છે અને આજે ઘરેથી કામ કરી રહી છે.
કારણ શું છે?
- નોકરીની અછત: નોકરીની અછતને કારણે લોકો પોતાનો વ્યવસાય શરૂ કરી રહ્યા છે.
- લવચીક આવક સ્ત્રોતો: સ્વ-રોજગાર લવચીક આવકના સ્ત્રોત પૂરા પાડે છે.
- રાઇડ-હેલિંગ સેવાઓનું વિસ્તરણ: રાઇડ-હેલિંગ સેવાઓએ પરિવહન ક્ષેત્રમાં સ્વ-રોજગારને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે.
સ્વ-રોજગારના બે પ્રકાર
- પોતાના ખાતાના કર્મચારીઓ: મોટાભાગના સ્વ-રોજગાર ધરાવતા લોકો આ શ્રેણીમાં આવે છે.
- ઘરગથ્થુ સાહસોમાં નોકરીદાતાઓ અને સહાયકો: કેટલાક લોકો ઘરગથ્થુ સાહસોમાં કામ કરે છે.
મેન્યુફેક્ચરિંગ સેક્ટર ડેટામાં સ્વ-રોજગાર
બેંક ઓફ બરોડાના મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રી મદન સબનવીસે જણાવ્યું હતું કે ભારતમાં સ્ટાર્ટઅપ્સના ઉદયને કારણે આ વૃદ્ધિ થઈ છે. કૃષિ, વેપાર, વાહનવ્યવહાર, રહેઠાણ અને ખાદ્ય સેવા જેવા અન્ય ક્ષેત્રોમાં પણ સ્વ-રોજગાર ધરાવતા લોકોની સંખ્યા વધુ છે. સ્વરોજગાર કૃષિ ક્ષેત્રમાં સૌથી વધુ છે.
પરિવહન ક્ષેત્રમાં સ્વ-રોજગારમાં વધારો થવાનું એક કારણ રાઈડ-હેલિંગ સેવાઓ (જેમ કે ટેક્સી સેવાઓ)નું વિસ્તરણ હોઈ શકે છે. ઈન્ડિયા રેટિંગ્સ એન્ડ રિસર્ચના વરિષ્ઠ આર્થિક વિશ્લેષક, પારસ જસરાઈએ જણાવ્યું હતું કે સ્વ-રોજગારમાં વધારો અનૌપચારિક કાર્ય તરફના વધતા વલણને પ્રતિબિંબિત કરે છે, કદાચ નોકરીઓની અછત અને લવચીક આવકના સ્ત્રોતોની જરૂરિયાતને કારણે.
