આજના સમયમાં, ભારતના ઘણા યુવાનો ગંભીર માનસિક સમસ્યાઓનો સામનો કરી રહ્યા છે. તાજેતરમાં પ્રકાશિત થયેલા “મેન્ટલ સ્ટેટ ઓફ ધ વર્લ્ડ 2024” રિપોર્ટમાં આ વાત સામે આવી છે. આ રિપોર્ટમાં ખુલાસો થયો છે કે સ્માર્ટફોનનો વધુ પડતો ઉપયોગ, અલ્ટ્રા-પ્રોસેસ્ડ ખોરાક, પર્યાવરણીય ઝેરી તત્વો અને વધતી જતી એકલતા 18 થી 24 વર્ષના યુવાનોને ગંભીર માનસિક સંકટ તરફ ધકેલી રહી છે. ભારતમાં 75,000 થી વધુ ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓ પર કરવામાં આવેલા સર્વેમાં આ બાબતો પ્રકાશમાં આવી છે. આરોગ્ય નિષ્ણાતોના મતે, કેટલીક આદતો યુવાનો માટે ખૂબ જ ખતરનાક સાબિત થઈ રહી છે.
આ રિપોર્ટમાં, યુવાનોમાં વધતી માનસિક સમસ્યાઓનું કારણ સ્માર્ટફોનને પણ માનવામાં આવ્યું છે. અહેવાલ દર્શાવે છે કે ૫૫ વર્ષથી વધુ ઉંમરના પુખ્ત વયના લોકોનો સરેરાશ માનસિક સ્વાસ્થ્ય ગુણાંક (MHQ) ૧૦૨.૪ છે, જે સામાન્ય માનસિક કામગીરી દર્શાવે છે. જ્યારે આ સ્કેલ પર, યુવાનોનો MHQ માત્ર 27.6 છે, જે ગંભીર કટોકટી દર્શાવે છે. ભારતનો સરેરાશ MHQ 57.8 છે, જે વૈશ્વિક સરેરાશ 63 કરતા ઘણો ઓછો છે. 2008 માં રજૂ કરાયેલા સ્માર્ટફોનને યુવા પેઢીમાં માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓની શરૂઆત સાથે જોડવામાં આવ્યા છે. તે ફક્ત ખુશીનો અભાવ નથી, પરંતુ લાગણીઓને નિયંત્રિત કરવાની, સંબંધો જાળવવાની અને જીવનના પડકારોનો સામનો કરવાની ક્ષમતામાં ઘટાડો છે. આ સમસ્યા વૈશ્વિક સ્તરે ઇન્ટરનેટ-સક્ષમ વસ્તીમાં વધુ જોવા મળી રહી છે.
આ અહેવાલમાં, અલ્ટ્રા-પ્રોસેસ્ડ ફૂડ (UPF) અને પર્યાવરણીય ઝેરી તત્વોને પણ માનસિક સ્વાસ્થ્યને અસર કરતા મુખ્ય પરિબળો તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યા છે. જે લોકો નિયમિતપણે અલ્ટ્રા-પ્રોસેસ્ડ ખોરાક ખાય છે તેમને માનસિક તકલીફનું જોખમ એવા લોકો કરતા 3 ગણું વધારે હોય છે જેઓ આ ખોરાક ઓછો ખાય છે. આ ઉપરાંત, ખોરાક, પાણી અને અન્ય ખાદ્ય પદાર્થોમાં જંતુનાશકો, ભારે ધાતુઓ અને માઇક્રોપ્લાસ્ટિક જેવા ઝેરી પદાર્થો વધી રહ્યા છે. આ પદાર્થો શરીર અને મગજમાં એકઠા થઈ રહ્યા છે અને ન્યુરોડેવલપમેન્ટલ અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું કારણ બની રહ્યા છે. વૈશ્વિક સ્તરે, ૩૫ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકો માટે સરેરાશ MHQ ૩૮ છે, જે ૫૫+ વયના ૬૦ વર્ષના લોકો કરતા નોંધપાત્ર રીતે ઓછું છે. સિંગાપોર અને ફિનલેન્ડ જેવા દેશોમાં, વૃદ્ધોનું MHQ 100 થી ઉપર છે.
આ અહેવાલ એક ચેતવણી છે કે જો આ ઘટાડો ચાલુ રહેશે તો સમાજ ચલાવવો મુશ્કેલ બની શકે છે. ખાસ કરીને જ્યારે જૂની પેઢી કામ કરવાનું બંધ કરી દે ત્યારે આ સમસ્યા વધી શકે છે. માનસિક સ્વાસ્થ્ય સંભાળમાં રોકાણ વધવા છતાં, પરિસ્થિતિમાં સુધારો થઈ રહ્યો નથી, જેના માટે નવા અભિગમની જરૂર છે. Gen-Z એ સ્માર્ટફોન સાથે મોટી થયેલી પહેલી પેઢી છે. એવું જોવા મળ્યું કે જેટલા વહેલા તેઓ સ્માર્ટફોનનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કરે છે, પુખ્ત વયના થાય ત્યારે તેમને માનસિક સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે. ભારત જેવા દેશોમાં, યુવાનો ઉદાસી, એકલતા અને લાગણીઓને કાબૂમાં રાખવામાં મુશ્કેલી જેવી સમસ્યાઓનો સામનો કરી રહ્યા છે. આ સૂચવે છે કે ટેકનોલોજી અને આધુનિક જીવનશૈલીની અસરોને સમજવી અને તેના ઉકેલો શોધવા મહત્વપૂર્ણ છે જેથી ભવિષ્યની પેઢીઓનું માનસિક સ્વાસ્થ્ય સુરક્ષિત રહે.
