કાનપુર એક ઐતિહાસિક શહેર છે, જેણે 1857 થી 1947 સુધી ચાલેલા સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપ્યું હતું. કલમથી તલવાર સુધી, કાનપુરે સ્વતંત્રતા સંગ્રામને દરેક રીતે ટેકો આપ્યો. આ શહેર સાથે ઘણી ક્રાંતિકારી વાર્તાઓ જોડાયેલી છે. ખાસ કરીને 2 ઓક્ટોબરે ગાંધી જયંતિના અવસરે કાનપુર અને મહાત્મા ગાંધી વચ્ચેના ગાઢ સંબંધને યાદ કરવામાં આવે છે. મહાત્મા ગાંધી કાનપુરના ક્રાંતિકારીઓને સંદેશ આપવા અભિયાન ચલાવતા હતા. આજે પણ તેમના દ્વારા લખાયેલા પત્રો નાનારાવ પેશ્વા સ્મારકમાં સચવાયેલા છે.
મહાત્મા ગાંધીના પત્રો સંગ્રહાલયમાં સચવાયેલા છે
ક્રાંતિના સમયે, પત્રો સંદેશાઓ પહોંચાડવાનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ માધ્યમ હતું. ક્રાંતિકારી નેતાઓ પત્રો દ્વારા લોકો સુધી તેમનો સંદેશો પહોંચાડતા હતા. તે દરમિયાન કાનપુરથી ઘણા અખબારો પ્રકાશિત થતા હતા, જેમાં મહાત્મા ગાંધી પણ પોતાના લેખો મોકલતા હતા. આ સાથે તે કાનપુરના લોકોને પત્રો લખીને પોતાના સંદેશા મોકલતો હતો. આ પત્રો આજે પણ બિથૂરમાં નાના રાવ પેશવા મેમોરિયલમાં બનેલા મ્યુઝિયમમાં સચવાયેલા છે. મહાત્મા ગાંધીના આ પત્રો ઘણા જૂના છે, પરંતુ તેમને ખૂબ કાળજી સાથે સાચવવામાં આવ્યા છે જેથી ગાંધીજીની યાદો કાનપુર સાથે કાયમ જોડાયેલી રહે.
મહાત્મા ગાંધી માત્ર ક્રાંતિકારી નેતા જ નહોતા પણ બેરિસ્ટર પણ હતા. તેમના કેટલાક કાયદાકીય દસ્તાવેજો અને સામગ્રીઓ પણ આ મ્યુઝિયમમાં સચવાયેલી છે. તેમના દ્વારા લખાયેલા કાયદાના દસ્તાવેજો પણ અહીં રાખવામાં આવ્યા છે, જે કાનપુરના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના ઈતિહાસને વધુ ઊંડાણથી સમજવામાં મદદ કરે છે. (2nd octomber gandhi jayanti)
ઉત્તર પ્રદેશના પ્રવાસન વિભાગે તેને સુરક્ષિત રાખ્યો છે
આ મ્યુઝિયમ ઉત્તર પ્રદેશ પ્રવાસન વિભાગ દ્વારા સુરક્ષિત છે, કારણ કે કાનપુરની ઘણી ઐતિહાસિક ધરોહર તેમાં સચવાયેલી છે. મહાત્મા ગાંધીના હસ્તલિખિત પત્રો સાથે, ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈ સાથે સંબંધિત ઘણી વસ્તુઓ પણ અહીં રાખવામાં આવી છે, જે મ્યુઝિયમને વધુ મહત્ત્વપૂર્ણ બનાવે છે. આ ઐતિહાસિક વસ્તુઓને જોવા માટે દૂર-દૂરથી લોકો આ મ્યુઝિયમમાં આવે છે.
