ભારતમાં મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર (CEC) પદ માટેની પસંદગી પ્રક્રિયામાં એક મહત્વપૂર્ણ ફેરફાર થયો છે. પરંપરાગત રીતે, મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરના અનુગામીને આગામી સૌથી વરિષ્ઠ ચૂંટણી કમિશનરના પદ પર નિયુક્ત કરવામાં આવતા હતા, પરંતુ હવે મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર અને અન્ય ચૂંટણી કમિશનરો (નિમણૂક, સેવાની શરતો અને કાર્યકાળ) અધિનિયમ હેઠળ પસંદગીની પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે.
2023 ને વધુ વ્યાપક બનાવવામાં આવ્યું છે.
વર્તમાન સીઈસી રાજીવ કુમાર 18 ફેબ્રુઆરીએ પોતાનું પદ છોડશે. ચૂંટણી પંચમાં મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર અને બે અન્ય ચૂંટણી કમિશનરોનો સમાવેશ થાય છે. હાલમાં જ્ઞાનેશ કુમાર અને સુખબીર સિંહ સંધુ આ પદ સંભાળી રહ્યા છે. આ પદ માટે જ્ઞાનેશ કુમારને સંભવિત ઉમેદવાર માનવામાં આવી રહ્યા છે, પરંતુ નવા કાયદા મુજબ, હવે પસંદગી સમિતિ સમક્ષ પાંચ નામોની પેનલ હશે. તેઓ તેમાંથી કોઈપણની નિમણૂક કરી શકે છે.
 "રાજીવ કુમાર નિવૃત્ત થઈ રહ્યા છે, જાણો હવે મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર કોણ બનશે 2")
નવા કાયદા હેઠળ, કાયદા મંત્રાલય એક “સર્ચ કમિટી” ની રચના કરશે જે પેનલ તૈયાર કરશે. કાયદા મંત્રી આ સમિતિના અધ્યક્ષ હશે અને તેમાં બે અન્ય સભ્યો હશે જે ભારત સરકારના સચિવ સ્તરના અધિકારીઓ હશે. આ પેનલ પછી પસંદગી સમિતિ સમક્ષ મૂકવામાં આવશે, જેમાં વડા પ્રધાન, એક કેન્દ્રીય મંત્રી અને લોકસભામાં વિરોધ પક્ષના નેતાનો સમાવેશ થશે. પસંદગી સમિતિ આ પેનલમાંથી કોઈપણ નામ પસંદ કરી શકે છે અથવા બહારથી કોઈ નામનો વિચાર પણ કરી શકે છે.
જ્ઞાનેશ કુમાર આ પદ માટે સંભવિત ઉમેદવાર છે પરંતુ નવા કાયદા હેઠળ, પસંદગી સમિતિ પાસે ચૂંટણી પંચની બહારની વ્યક્તિનો પણ વિચાર કરવાનો વિકલ્પ છે. આ ફેરફારનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ચૂંટણી પંચની પારદર્શિતા અને નિષ્પક્ષતા સુનિશ્ચિત કરવાનો છે. વિપક્ષી પક્ષોએ કમિશનની નિષ્પક્ષતા પર પ્રશ્નો ઉઠાવ્યા બાદ આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો.
કેટલાક ભૂતપૂર્વ અધિકારીઓએ આ પરિવર્તન અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. ભૂતપૂર્વ સીઈસી ઓપી રાવત કહે છે કે આ ફેરફાર ચૂંટણી પંચની વિશ્વસનીયતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. જો સરકાર બદલાયા પછી ચૂંટણી પંચના વડાની પસંદગી બદલાય છે, તો આ ચૂંટણી પંચના નિર્ણયોની સ્વતંત્રતાને અસર કરી શકે છે.
આ નવો કાયદો સુપ્રીમ કોર્ટની ભલામણોને અનુસરીને પસાર કરવામાં આવ્યો હતો, જ્યાં કોર્ટે 2015 થી 2022 વચ્ચે દાખલ કરાયેલી અરજીઓ પર વિચાર કરતી વખતે, ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂકમાં સરકારને સંપૂર્ણ સત્તા ન આપવાની વાત કરી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટે માર્ચ 2023 માં નિર્ણય લીધો હતો કે CEC અને અન્ય ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂક રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા કરવામાં આવશે અને આ માટે એક પસંદગી સમિતિની રચના કરવામાં આવશે, જેમાં વડા પ્રધાન, વિપક્ષના નેતા અને ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશનો સમાવેશ થશે.
નવા કાયદા હેઠળ, મુખ્ય ન્યાયાધીશને પસંદગી સમિતિમાંથી દૂર કરવામાં આવ્યા છે. આ ફેરફાર અંગે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજીઓ દાખલ કરવામાં આવી છે, જેની સુનાવણી ફેબ્રુઆરીમાં થશે.
