જમ્મુ-કાશ્મીરની વિધાનસભા ચૂંટણી આ વખતે ઘણી રીતે અલગ છે. લદ્દાખ હવે એક અલગ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ છે, કલમ 370 અને 35A હવે ઇતિહાસનો ભાગ છે અને જમ્મુ અને કાશ્મીર પણ હાલમાં સંપૂર્ણ રાજ્ય નથી. એટલું જ નહીં, બીજી મહત્વની વાત એ છે કે પહેલીવાર હજારો લોકોને વોટ કરવાનો મોકો મળશે, જેઓ અત્યાર સુધી જમ્મુ-કાશ્મીરની ચૂંટણીમાં માત્ર મૂક પ્રેક્ષક હતા. આ લોકો 7 દાયકાથી અહીં સ્થાયી થયા છે, પરંતુ અત્યાર સુધી તેઓ કોઈ ચૂંટણીનો ભાગ નહોતા. આ એ લોકો છે જે 1947માં ભારતના ભાગલા બાદ પાકિસ્તાનથી આવીને વસ્યા હતા.
આમાંના મોટાભાગના લોકો જમ્મુ અને કાશ્મીરના જમ્મુ, કઠુઆ, રાજૌરી જેવા જિલ્લાઓમાં સ્થાયી થયા હતા. 1947માં આવેલા આ લોકોને અત્યાર સુધી માત્ર નાગરિકતા મળી હતી અને 5764 પરિવારોને કેમ્પમાં રહેવું પડ્યું હતું. તેઓ સરકારી, ખાનગી નોકરી કે કોઈ સંગઠિત નોકરી કરી શકતા ન હતા. તેમને ચૂંટણીમાં ભાગ લેવાનો અધિકાર નહોતો. તેથી, તેઓ કોઈપણ પ્રકારનું દબાણ લાવવાની સ્થિતિમાં ન હતા. જ્યારે કલમ 370 હટાવવામાં આવી ત્યારે આ લોકો માટે આશાનું કિરણ જાગ્યું. તેમને નાગરિકતા મળી, જમીન ખરીદવાનો અધિકાર મળ્યો, નોકરીઓ મળી અને લોકશાહીનો ભાગ બની ગયા.
કલમ 370 હટાવ્યા બાદ રાજ્યમાં પ્રથમ વખત વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાઈ રહી છે અને આ વખતે આ પરિવારોના હજારો લોકો મતદાન કરશે. આ લોકોને પશ્ચિમ પાકિસ્તાનના શરણાર્થી કહેવાતા. આની સાથે વિડંબના એ હતી કે જે લોકો પાકિસ્તાનના કબજા હેઠળના જમ્મુ અને કાશ્મીરમાંથી સ્થળાંતર કરીને આવ્યા હતા તેમને નાગરિકતા મળી હતી કારણ કે તેઓ રાજ્યના હોવાનું માનવામાં આવતું હતું. પરંતુ પાકિસ્તાનથી આવેલા લોકોને જમ્મુ-કાશ્મીરમાં નાગરિકતા મળી શકી નથી. તેનું કારણ એ હતું કે કલમ 370 તેમને તેમના અધિકારો મેળવવામાં અવરોધ ઉભી કરી રહી હતી. હવે તે દૂર થઈ જતાં આ લોકો તેમના મતાધિકારનો ઉપયોગ પણ કરી શકશે.
આ લોકોને નાગરિકતા ન મળવાનો મુદ્દો ભાજપ દ્વારા વારંવાર ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો. પશ્ચિમ પાકિસ્તાનના શરણાર્થીઓ તરીકે ઓળખાતા આમાંના મોટાભાગના લોકો દલિત સમુદાયના છે. તેથી સમગ્ર દેશની જેમ તેમના માટે અનામત ન મળવી એ પણ એક મુદ્દો હતો. હવે તેમના માટે મતદાનથી લઈને અનામત સુધીનો રસ્તો ખુલ્લો થઈ ગયો છે. અત્યાર સુધી આ લોકો પોતાની જાતને આઝાદ દેશના ગુલામ કહીને પોતાની પીડા વ્યક્ત કરતા હતા.
