આલ્હા-ઉદલનો ઐતિહાસિક કિલ્લો મહોબાથી થોડે દૂર છતરપુર જિલ્લાના બારીગઢમાં આવેલો છે, જે ચંદેલ રાજાઓના શાસનકાળ દરમિયાન બાંધવામાં આવ્યો હતો. આ કિલ્લો તેની વિશાળ રચના અને મુશ્કેલ પ્રવેશને કારણે આજે પણ લોકો માટે એક રહસ્ય છે. કિલ્લાના નિર્માણની વિશિષ્ટતા અને તેના સુરક્ષા પગલાં તેને બુંદેલખંડના સૌથી મહત્વપૂર્ણ કિલ્લાઓમાંનો એક બનાવે છે.
ચંદેલા શાસકોનો શક્તિશાળી કિલ્લો
પુસ્તક ‘બુંદેલખંડના કિલ્લા’ અનુસાર, આ કિલ્લો 1040 એડીમાં મહોબાના ચંદેલા શાસક વિજય વર્મન દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો. બારીગઢ કિલ્લો “બારી દુર્ગ” અથવા “દુર્ગ વિજય કિલ્લો” તરીકે પણ ઓળખાય છે. તેને “બારીગઢ” નામ આપવામાં આવ્યું કારણ કે તેની આસપાસ એક બારી (દિવાલ) હતી, જે તેને દુશ્મનોથી સુરક્ષિત કરતી હતી. કિલ્લાની સૌથી ખાસ વાત એ છે કે ચંદેલ રાજાઓના સેનાપતિ અલ્હા અને ઉદલ અહીં રહેતા હતા, જેઓ દૂર દૂરથી કિલ્લાની સુરક્ષા પર નજર રાખતા હતા.
કિલ્લાની સુરક્ષા એટલી મજબૂત હતી કે આક્રમણકારો માટે તેમાં પ્રવેશવું લગભગ અશક્ય હતું. જલદી તમે કિલ્લામાં પ્રવેશો છો, તમને પ્રથમ વસ્તુ જે મળે છે તે વિશાળ “હાથીનો દરવાજો” છે, જ્યાંથી હાથીઓ અને ઘોડાઓ કિલ્લામાં પ્રવેશતા હતા. કિલ્લાની આસપાસ 12 કિલોમીટર લાંબી અને 20 ફૂટથી વધુ ઉંચી ગ્રેનાઈટ દિવાલ બનાવવામાં આવી છે. આ દિવાલ આક્રમણ સામે રક્ષણ આપવા માટે બનાવવામાં આવી હતી, અને એટલી મજબૂત બનાવવામાં આવી હતી કે રાત્રિના અંધારામાં પણ તેમાં પ્રવેશવું મુશ્કેલ હતું.
કિલ્લાની અંદર એક તળાવ પણ હતું, જ્યાં અલ્હા અને ઉદલ સ્નાન કરતા હતા. આ તળાવ કિલ્લાના ઈતિહાસનો મહત્વનો ભાગ હતો, પરંતુ સમય જતાં તેનું અસ્તિત્વ લગભગ બંધ થઈ ગયું છે. વર્ષો વીતવા સાથે આ તળાવ ભરાઈ ગયું છે, પરંતુ તેનું ઐતિહાસિક મહત્વ હજુ પણ જીવંત છે.
અલહા-ઉદલનું દહલાન કિલ્લાની અંદરના સૌથી ઊંચા સ્થાને બાંધવામાં આવ્યું છે. આ દહલાનનો ઉપયોગ કિલ્લાની આસપાસના 20 કિલોમીટર સુધી દેખરેખ માટે કરવામાં આવતો હતો. આ જગ્યાએથી દુશ્મનોની ગતિવિધિઓ પર નજર રાખવામાં આવતી હતી. આ દહાલ ઈંટ અને ચૂનાથી બનેલું છે અને તેમાં ચાર રૂમ છે. આ જોઈને બધાને આશ્ચર્ય થાય છે કે આટલી ઊંચાઈ પર આટલો મોટો મહેલ કેવી રીતે બનાવવો શક્ય બન્યો.
બરીગઢનો આ કિલ્લો ઉંચાઈ પર આવેલો છે અને અહીં પહોંચવું દરેકની પહોંચમાં નથી. કિલ્લાની રચના અને તેની મુશ્કેલ સુલભતા તેને એક અનન્ય અને ઐતિહાસિક વારસો બનાવે છે. અહીં પહોંચનારા લોકો તેની વિશાળતા અને બાંધકામ શૈલી જોઈને દંગ રહી જાય છે.
આ કિલ્લો માત્ર ચંદેલા શાસકોની બહાદુરી અને શક્તિનું પ્રતીક નથી, પરંતુ બુંદેલખંડના ઇતિહાસનો અભિન્ન ભાગ પણ છે. આ સ્થળના પત્થરો અને દિવાલોમાં આલ્હા-ઉદાલ અને તેમની બહાદુરીની વાર્તાઓ હજુ પણ જીવંત છે, જે દરેક મુલાકાતીને અનોખો અનુભવ પ્રદાન કરે છે.
