ભારતથી અલગ થયા બાદ પાકિસ્તાનનું નિર્માણ 1947માં થયું હતું, પરંતુ તેની પાછળ એક લાંબો ઇતિહાસ અને સંઘર્ષ હતો. પાકિસ્તાન બનાવવાની માંગને લઈને ઘણા નેતાઓએ અલગ-અલગ સમયે અવાજ ઉઠાવ્યો હતો, પરંતુ આ માંગણી ક્યારે અને કોણે શરૂ કરી તે જાણવું રસપ્રદ છે. આ લેખમાં આપણે જાણીશું કે પાકિસ્તાન બનાવવાની માંગ સૌ પ્રથમ કોણે કરી હતી અને આ સમયગાળા દરમિયાન કઈ મહત્વની ઘટનાઓ બની જેના કારણે પાકિસ્તાનનો જન્મ થયો.
તેને બનાવવાની માંગ કોણે શરૂ કરી?
પાકિસ્તાનની રચનાની માંગનો ઈતિહાસ ભારતીય રાજકારણ અને મુસ્લિમ સમુદાય સાથે જોડાયેલો છે. સર સૈયદ અહેમદ ખાનને આ વિચારધારાના પિતા માનવામાં આવે છે. તેઓ 19મી સદીના મહાન શિક્ષણશાસ્ત્રી, સમાજ સુધારક અને મુસ્લિમ નેતા હતા. સર સૈયદને ભારતીય મુસ્લિમો માટે અલગ ઓળખની જરૂરિયાત અનુભવાઈ, ખાસ કરીને બ્રિટિશ શાસન હેઠળના મુસ્લિમોની રાજકીય અને સામાજિક સ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને.
સર સૈયદ અહમદ ખાને દ્વિ-દેશની પૂર્વધારણાનો પાયો નાખ્યો હતો, જેમાં તેઓ માનતા હતા કે હિંદુ અને મુસ્લિમ બે અલગ-અલગ જાતિઓ (જાતિ) છે, જેમની સંસ્કૃતિ, ધર્મ અને પરંપરાઓ એકબીજાથી અલગ છે. તેમણે કહ્યું કે હિંદુ-મુસ્લિમ એકતા દ્વારા ભારતમાં સામૂહિક પ્રગતિ શક્ય નથી અને મુસ્લિમો માટે અલગ રાજકીય ઓળખ અને પ્રદેશની જરૂર છે.
જિન્નાએ અલગ પાકિસ્તાન બનાવવાની માંગ કેવી રીતે ઉઠાવી?
જો કે સર સૈયદ અહમદ ખાનના વિચારો એક વિચારને વ્યક્ત કરવા માટે હતા, પરંતુ પાકિસ્તાનની રચનાની માંગને વાસ્તવિકતા તરફ લઈ જવાનો શ્રેય મોહમ્મદ અલી ઝીણાને જાય છે. જિન્નાહ, જેમને આજે પણ પાકિસ્તાનના સ્થાપક તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે, તેમણે આ વિચારધારાને એક શક્તિશાળી રાજકીય ચળવળમાં પરિવર્તિત કરી.
ઝીણાએ કોંગ્રેસ સાથે શરૂઆત કરી હતી, પરંતુ બાદમાં તેઓ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસથી અલગ થઈ ગયા હતા અને ઓલ-ઈન્ડિયા મુસ્લિમ એસોસિએશન (ઓલ ઈન્ડિયા મુસ્લિમ લીગ) નું સભ્યપદ લીધું હતું. તેમણે 1930ના દાયકામાં મુસ્લિમો માટે અલગ રાજ્યની જરૂરિયાત વિશે વાત કરી હતી. તેઓ કહેતા હતા, “આપણી અલગ સંસ્કૃતિ, ધર્મ અને પરંપરાઓ છે, તેથી અમારે અલગ દેશની જરૂર છે.” આ વિચાર ધીમે ધીમે મુસ્લિમ લીગના એક મોટા ચળવળમાં ફેરવાઈ ગયો અને 1940માં લાહોર ઠરાવ (લાહોર ગોલ)માં પાકિસ્તાનની રચનાની ઔપચારિક માગણી કરવામાં આવી. આ પ્રસ્તાવમાં મુસ્લિમ લીગે કહ્યું કે ભારતના મુસ્લિમો માટે એક અલગ રાજ્યની જરૂર છે, જ્યાં તેઓ પોતાની ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક ઓળખની રક્ષા કરી શકે.
1947માં પાકિસ્તાનની રચના
મોહમ્મદ અલી ઝીણા 1940 પછી પાકિસ્તાન માટે સતત લડ્યા. તેમના નેતૃત્વ હેઠળ મુસ્લિમ લીગે અલગ રાજ્ય માટે ચળવળને વેગ આપ્યો. તેમનું આંદોલન, જે પહેલા મુસ્લિમો માટે વિશેષ અધિકારોની વાત કરતું હતું, તે હવે પાકિસ્તાનની રચના તરફ આગળ વધ્યું છે. આ ચળવળને કારણે 1947માં ભારતનું વિભાજન થયું. 14 ઓગસ્ટ 1947ના રોજ પાકિસ્તાનને સ્વતંત્ર રાષ્ટ્ર તરીકે માન્યતા આપવામાં આવી હતી.
પાકિસ્તાન બનાવવાની માંગની અસર
પાકિસ્તાનની રચનાની માંગએ ભારતીય રાજકારણને ઊંડી અસર કરી. કોંગ્રેસ અને ભારતીય રાષ્ટ્રીય ચળવળના નેતાઓએ આ માંગને ક્યારેય સ્વીકારી ન હતી, કારણ કે તેઓ ભારતની અખંડિતતામાં માનતા હતા, પરંતુ ઝીણાના નેતૃત્વમાં મુસ્લિમ લીગે તેને એક મજબૂત રાજકીય ચળવળ બનાવી હતી. પાકિસ્તાનની રચના બાદ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે અનેક યુદ્ધો થયા અને બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો સતત તણાવપૂર્ણ રહ્યા.
