વાયુ પ્રદૂષણ એ વિશ્વભરમાં અકાળ મૃત્યુનું બીજું સૌથી મોટું કારણ છે. તેના કારણે દર વર્ષે 70 લાખ લોકો અકાળ મૃત્યુ પામે છે. બાળકો પણ તેનાથી ખૂબ પીડાય છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO) અનુસાર, વિશ્વની લગભગ 99 ટકા વસ્તીને કોઈને કોઈ સમયે હવા શ્વાસ લેવાની ફરજ પાડવામાં આવે છે જે WHO ના ધોરણોને અનુરૂપ નથી. WHO નો અંદાજ છે કે દર વર્ષે 70 લાખ લોકો પ્રદૂષિત હવા શ્વાસ લેવાને કારણે અકાળે મૃત્યુ પામે છે. ભારત સહિત ઘણા એશિયન દેશોમાં વાયુ પ્રદૂષણ એક ગંભીર આરોગ્ય સમસ્યા બની ગયું છે. દિલ્હી, ઇસ્લામાબાદ, ઢાકા, બેંગકોક અને જકાર્તા જેવા શહેરોમાં લોકો પ્રદૂષિત હવા શ્વાસમાં લઈ રહ્યા છે. શિકાગોની એનર્જી પોલિસી ઇન્સ્ટિટ્યૂટના તનુશ્રી ગાંગુલી કહે છે, “સૌ પ્રથમ, આપણે સમજવું પડશે કે ધુમ્મસ હોય ત્યારે જ હવા પ્રદૂષિત થતી નથી.
“વાદળી આકાશ સ્વચ્છ હવાની ગેરંટી આપતું નથી” હવાને સૌથી વધુ પ્રદૂષિત કોણ બનાવે છે? વાયુ પ્રદૂષકો ઘણીવાર વિવિધ વસ્તુઓ બાળીને ઉત્પન્ન થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, વીજળી ઉત્પન્ન કરવા અથવા પરિવહન માટે કોલસો, કુદરતી ગેસ અથવા ડીઝલ-પેટ્રોલ જેવા ઇંધણ બાળવાથી વાતાવરણમાં પ્રદૂષકો મુક્ત થાય છે. પરાળી અને જંગલની આગ બાળવાથી પણ વાયુ પ્રદૂષણ વધે છે. WHO અનુસાર, કણો (PM) લોકોના સ્વાસ્થ્ય માટે સૌથી ખતરનાક છે. આ ખૂબ જ સૂક્ષ્મ કણો છે, જે શ્વાસ દ્વારા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. બળતણ બાળવાથી ઉત્પન્ન થતા PM 2.5 કણો ફેફસાં સુધી પહોંચી શકે છે. તે જ સમયે, ખેતી, પરિવહન અને ખાણકામ જેવી પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા ઉત્પન્ન થતા PM 10 કણો ખાંસી અને શરદી જેવી સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે.
કઈ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે? વાયુ પ્રદૂષણ વિશ્વભરમાં અકાળ મૃત્યુનું બીજું સૌથી મોટું કારણ છે. હેલ્થ ઇફેક્ટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટના તાજેતરના અહેવાલમાં આ માહિતી આપવામાં આવી છે. રિપોર્ટ અનુસાર, વાયુ પ્રદૂષણ સંબંધિત રોગોનો સૌથી વધુ ભાર દક્ષિણ એશિયા અને આફ્રિકાના દેશો પર પડે છે. થોડા સમય માટે પ્રદૂષિત હવા શ્વાસ લેવાથી અસ્થમા અને હૃદયરોગના હુમલાનું જોખમ વધે છે. વૃદ્ધો અને સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓથી પીડાતા લોકો માટે આ જોખમ સૌથી વધુ છે. તે જ સમયે, લાંબા સમય સુધી પ્રદૂષિત હવા શ્વાસ લેવાથી હૃદય અને ફેફસાંની ગંભીર સમસ્યાઓ થઈ શકે છે, જે મૃત્યુનું કારણ પણ બની શકે છે. બાળકો માટે કામ કરતી સંસ્થા યુનિસેફના જણાવ્યા અનુસાર, પૂર્વ એશિયા અને પેસિફિક ક્ષેત્રના દેશોમાં 50 કરોડથી વધુ બાળકો પ્રદૂષિત હવા શ્વાસ લે છે. આ ઉપરાંત, દરરોજ સરેરાશ પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના 100 બાળકો મૃત્યુ પામે છે, જે પ્રદૂષણ સાથે સંબંધિત છે.
તમે તમારી જાતને કેવી રીતે સુરક્ષિત રાખી શકો છો? નિષ્ણાતો કહે છે કે જ્યારે હવા પ્રદૂષિત હોય છે, ત્યારે વ્યક્તિએ ઘરની અંદર રહેવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ અને બહાર નીકળતી વખતે માસ્ક પહેરવો જોઈએ. જોકે, વર્લ્ડ રિસોર્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં હવાની ગુણવત્તા પર સંશોધન કરતા ડેની જારુમ કહે છે કે ઘરની અંદર રહેવું હંમેશા શક્ય નથી, ખાસ કરીને ખુલ્લામાં કામ કરતા લોકો માટે. લોકોએ ઘરની અંદરના વાયુ પ્રદૂષણથી પણ સાવચેત રહેવું જોઈએ. ઘરમાં રસોઈ બનાવવી અને અગરબત્તી સળગાવવી જેવી સામાન્ય પ્રવૃત્તિઓ પણ હવાને પ્રદૂષિત કરે છે. એર પ્યુરિફાયર ઘરની અંદરની હવાને સાફ કરવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તેની પણ એક મર્યાદા હોય છે. એર પ્યુરિફાયર ફક્ત ત્યારે જ અસરકારક હોય છે જ્યારે તેનો ઉપયોગ નાની જગ્યાઓમાં કરવામાં આવે અને લોકો તેની આસપાસ રહે.
