એક સમય એવો હતો જ્યારે ભારતમાં કોઈ પણ વ્યક્તિ રોકડ વિના કરિયાણા કે રોજિંદા શાકભાજી ખરીદવાનું વિચારી શકતું ન હતું. ડિજિટલ મોડમાં ઓટો રિક્ષા વગેરેનું ભાડું ચૂકવવાનું ભૂલી જાવ. પછી એક નામ ઉભરી આવ્યું, Paytm, જેણે ભારતીય લોકોને ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનના વ્યસની બનાવ્યા. આજે, Paytm ની માલિકીની One97 Communications Limitedનું માર્કેટ કેપિટલાઇઝેશન રૂ. 38,600 કરોડ છે. રિઝર્વ બેન્ક ઓફ ઈન્ડિયાના તાજેતરના નિર્ણય બાદ તેના મૂલ્યાંકનમાં રૂ. 9,700 કરોડનો ઘટાડો થયો છે.
RBIએ Paytm પર ઘણા પ્રતિબંધો લગાવ્યા છે. ફિનટેક કંપનીઓ 29 ફેબ્રુઆરી પછી નવા ભંડોળ જમા કરી શકશે નહીં અને 11 માર્ચ પછી નવા ગ્રાહકો ઉમેરવા પર પ્રતિબંધ છે. આવી સ્થિતિમાં પેટીએમ અને તેનો બિઝનેસ દરેકના મગજમાં ઘૂમી રહ્યો છે. Paytm 15 વર્ષથી કાર્યરત છે પરંતુ તેનું બિઝનેસ મોડલ હવે જોવા મળે છે તેવું નહોતું.
2009માં પેટીએમની એન્ટ્રી
ઉત્તર પ્રદેશના અલીગઢના રહેવાસી વિજય શેખર શર્માએ 2000માં One97 કોમ્યુનિકેશન લિમિટેડની શરૂઆત કરી હતી. આ કંપની મોબાઈલ કન્ટેન્ટના ક્ષેત્રમાં કામ કરતી હતી. વિજયે 2009માં કંપનીના બિઝનેસ મોડલને બદલીને Paytm લોન્ચ કર્યું. વિજયના નેતૃત્વ હેઠળ, Paytm મોબાઈલ કન્ટેન્ટથી દૂર થઈ ગયું અને ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન્સનું બેકાબૂ રાજા બન્યું.
Paytm માં ભંડોળ
Paytm એ નોઈડામાં $2 મિલિયનના પ્રારંભિક રોકાણ સાથે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. 2011 માં, કંપનીને સેફાયર વેન્ચર્સ તરફથી $10 મિલિયનનું ભંડોળ મળ્યું હતું, જ્યારે 2015 માં ચાઇનીઝ ઇ-કોમર્સ કંપની અલીબાબા ગ્રૂપે Paytm માં મોટું રોકાણ કર્યું હતું.
અલીબાબાની સંલગ્ન કંપની એન્ટ ફાઇનાન્સિયલ સર્વિસિસ ગ્રૂપે Paytmનો 40 ટકા હિસ્સો કબજે કર્યો. કંપનીને સોફ્ટબેંક અને બર્કશાયર હેથવે જેવા વૈશ્વિક રોકાણકારોનો ટેકો પણ મળ્યો, જેણે કંપનીને તેનું મૂલ્યાંકન વધારવામાં ઘણી મદદ કરી.
પેટીએમ બિઝનેસ
Paytm એ 2012 માં પેમેન્ટ ગેટવે સુવિધા આપવાનું શરૂ કર્યું. આ પછી, 2014 માં કંપનીએ Paytm Wallet લોન્ચ કર્યું, જે Paytm બિઝનેસનો ટર્નિંગ પોઈન્ટ બન્યો. ડિજિટલ ઈન્ડિયાના સૂત્રને વધારતા, Paytm એ લોકોને કેશલેસ પેમેન્ટ કરવાની સુવિધા પૂરી પાડી. 2015 માં, Paytm એ QR કોડ, મૂવી ટિકિટ અને બિલ ચુકવણી વગેરે જેવી સુવિધાઓ પ્રદાન કરવાનું શરૂ કર્યું.
2017માં, Paytm Payments Bank, Paytm Gold, Events Ticket અને Paytm Fastag જેવી સેવાઓ બહાર પાડવામાં આવી હતી. પછીના વર્ષોમાં, Paytm Soundbar, UPI Lite, Paytm SBI ક્રેડિટ કાર્ડ જેવી વસ્તુઓ પણ દાખલ થઈ.
Paytm ના શેરધારકો
Paytm MD વિજય શેખર શર્મા 19.40 ટકા શેરહોલ્ડિંગ સાથે તેના સૌથી મોટા શેરહોલ્ડર છે. એન્ટફિન (નેધરલેન્ડ) હોલ્ડિંગ પાસે 9.89 ટકા હિસ્સો છે, જે ચીન સાથે સંબંધ ધરાવે છે.
ડિમોનેટાઇઝેશન દરમિયાન પેટીએમ
2016માં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 500 અને 1000 રૂપિયાની નોટોને બંધ કરવાની જાહેરાત કરી હતી. રોકડની અછતથી પીડાતા લોકોને ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યા હતા. તે દરમિયાન Paytm એ PM મોદીનો ફોટો પ્રિન્ટ કરીને આ પહેલની પ્રશંસા કરી હતી. Paytm ની આ જાહેરાત ઘણી લોકપ્રિય બની હતી અને ઘણા લોકોએ આ જાહેરાત પર ઉગ્ર હુમલો કર્યો હતો.
Paytm IPO
Paytm એ નવેમ્બર 2021 માં સફળતાપૂર્વક IPO લોન્ચ કર્યો. આ સાથે કંપનીને 18,300 કરોડ રૂપિયાનું જંગી ફંડ મળ્યું છે. આ ભારતનો સૌથી સફળ IPO હતો. આ પછી Paytmનું વેલ્યુએશન 20 બિલિયન ડોલર પર પહોંચી ગયું. આ રોકાણ દર્શાવે છે કે તે દરમિયાન રોકાણકારોએ ભારતના ઝડપથી બદલાતા નાણાકીય બજાર પર સંપૂર્ણ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો.
Paytm વપરાશકર્તાઓ
Paytm નો ઉપયોગ માત્ર પૈસા ટ્રાન્સફર કરવા માટે થતો નથી. આની મદદથી તમે ફોન રિચાર્જ, વીજળી બિલની ચુકવણી, સોનાની ખરીદી, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ ખરીદવા જેવી વસ્તુઓ કરી શકો છો. જોકે, Paytm માત્ર આટલું જ મર્યાદિત નથી.
દેશના નાના દુકાનદારો Paytmની વેપારી સેવાનો ઉપયોગ કરે છે. આ સિવાય ઘણી કંપનીઓ પોતાની વેબસાઈટ-એપ્સ પર પેટીએમના પેમેન્ટ ગેટવેનો ઉપયોગ ઓનલાઈન પૈસા ટ્રાન્સફર કરવા માટે કરે છે. આ રીતે, Paytm સામાન્ય માણસની સાથે સાથે બિઝનેસ માટે પણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
સામાન્ય લોકો પર શું થશે અસર?
આરબીઆઈ દ્વારા લાદવામાં આવેલા પ્રતિબંધને ધ્યાનમાં રાખીને, માત્ર રોકાણકારો જ નહીં પરંતુ સામાન્ય પેટીએમ વપરાશકર્તાઓ પણ ચિંતિત છે. જોકે, કંપનીના એમડી વિજય શેખર શર્માએ સ્પષ્ટતા કરી હતી કે આ પ્રતિબંધની વધુ અસર નહીં થાય અને કંપની આરબીઆઈના આદેશોનું પાલન કરશે.
વિજયે કહ્યું કે આરબીઆઈનો પ્રતિબંધ ફક્ત પેટીએમ પેમેન્ટ બેંક પર છે. તેથી, કંપની અન્ય બેંકોના સહયોગથી વપરાશકર્તાઓને સેવાઓ પ્રદાન કરવાનું ચાલુ રાખશે. તે જ સમયે, Paytm COO ભાવેશ ગુપ્તાનું કહેવું છે કે પ્રતિબંધથી ઈક્વિટી અને ઈન્સ્યોરન્સ પર કોઈ અસર નહીં થાય.
Paytm ની યોજના ફાઇનાન્શિયલ ટેક્નોલોજીમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનો પ્રચાર કરવાની છે. ગયા વર્ષે, પેટીએમના સ્થાપક વિજય શેખર શર્માએ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) અને ઇલેક્ટ્રિક વ્હીકલ (EV) સ્ટાર્ટઅપ્સમાં રોકાણ કરવા માટે રૂ. 30 કરોડનું ‘VSS ઇન્વેસ્ટમેન્ટ ફંડ’ શરૂ કર્યું હતું.
હાલમાં, Paytmનું માર્કેટ કેપિટલાઇઝેશન ઝડપથી ઘટી રહ્યું છે, પરંતુ Paytmના સ્થાપકોએ તાજેતરનું નિવેદન આપીને આગળ વધવાનો ઈરાદો વ્યક્ત કર્યો છે. હવે જોવાનું એ રહે છે કે રૂ. 38,600 કરોડની માર્કેટ મૂડી ધરાવતી કંપની પર રોકાણકારો કેટલો વિશ્વાસ કરે છે.
