સુપ્રીમ કોર્ટની સાત ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે ગુરુવારે કહ્યું હતું કે ‘રાજ્ય સરકારો પછાત વર્ગોને અનામતનો લાભ આપવા માટે પસંદગીયુક્ત હોઈ શકે નહીં કારણ કે આનાથી તુષ્ટિકરણનો ખતરનાક વલણ તરફ દોરી જશે. બંધારણીય બેંચે કહ્યું કે, સૌથી પછાત વર્ગોને અનામતનો લાભ આપતી વખતે રાજ્ય સરકાર અન્ય લોકોને બાકાત રાખી શકે નહીં.’ ત્રણ દિવસ સુધી ચાલેલી સુનાવણી દરમિયાન બંધારણીય બેન્ચે આ મુદ્દે પોતાનો નિર્ણય અનામત રાખ્યો હતો.
મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડી.વાય. ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની બંધારણીય બેન્ચે કાયદાકીય પ્રશ્ન પર આ અવલોકન કર્યું હતું ‘શું રાજ્ય સરકારને અનામત આપવા માટે SC/STમાં પેટા-વર્ગીકરણ કરવાનો અધિકાર છે? પરંતુ સુનાવણી દરમિયાન. ખંડપીઠે ત્રીજા દિવસે આ મામલે સુનાવણી કરી. મુખ્ય ન્યાયાધીશે કહ્યું, ‘જો ઘણા પછાત વર્ગો છે, તો શું રાજ્ય, ઉદાહરણ તરીકે, ફક્ત બે જ પસંદ કરી શકે છે? આવી સ્થિતિમાં, વંચિત લોકો હંમેશા બંધારણની કલમ 14 હેઠળ તેમના વર્ગીકરણને પડકારશે. મુખ્ય ન્યાયાધીશ ચંદ્રચુડ ઉપરાંત બંધારણીય બેંચમાં જસ્ટિસ બી.આર. ગવઈ, વિક્રમ નાથ, બેલા એમ. ત્રિવેદી, પંકજ મિથલ, મનોજ મિશ્રા અને સતીશચંદ્ર મિશ્રા.
રાજકારણ ન કરો, તમારી ભૂમિકા ભજવો
સુનાવણી દરમિયાન, બંધારણીય બેંચે કહ્યું કે કેટલીક રાજ્ય સરકારો કેટલીક જાતિઓ પસંદ કરશે જ્યારે અન્ય અન્યને પસંદ કરશે. આ વિચાર લોકપ્રિય રાજકારણ માટે નથી, તમે બધા આમાં ભૂમિકા ભજવો, આપણે માપદંડો નક્કી કરીને તેને તૈયાર કરવાનું છે.
પછાતપણું દૂર કરવામાં રાજ્યની ભૂમિકા
સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે અનામત પ્રદાન કરવું અને સામાજિક પછાતપણું દૂર કરવું એ રાજ્યની ભૂમિકા છે અને આમ કરતી વખતે, જો તે કોઈને સામનો કરતી અસમાનતાઓને દૂર કરવા માંગે છે, તો તે વર્ગીકરણ થઈ શકે છે. સર્વોચ્ચ અદાલતે એમ પણ કહ્યું હતું કે પેટા-વર્ગીકરણ તે જાતિના અન્ય લોકોને આગળ આવવામાં મદદ કરશે, અન્યથા માત્ર એક વર્ગને લાભ મળતો રહેશે.
જાતિઓમાં વિવિધતાનો ઉલ્લેખ
અગાઉ વરિષ્ઠ વકીલ મનોજ સ્વરૂપે બેન્ચ સમક્ષ જાતિઓમાં વિવિધતાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. બંધારણની યોજના, રાજ્યની કાર્યવાહી આ યોજનામાં બિલકુલ બંધબેસે છે કે કેમ વગેરે જેવા વિવિધ મુદ્દાઓ પર તેમણે બેંચ સમક્ષ તેમના મંતવ્યો વિગતવાર રજૂ કર્યા.
આરક્ષણ લાભો મેળવવા પર વારંવાર પ્રશ્નો
સુનાવણી દરમિયાન, જસ્ટિસ બીઆર ગવઈએ છેલ્લા 75 વર્ષોમાં વારંવાર અનામતનો લાભ મેળવતા પરિવાર અંગે પણ સવાલો ઉઠાવ્યા હતા. તેમણે કહ્યું કે ‘અનુસૂચિત જાતિની વ્યક્તિ, જેનું બાળક શ્રી રામ શાળા અથવા સંસ્કૃતિ જેવી મોટી શાળામાં શિક્ષણ મેળવે છે અને જે વ્યક્તિ નાના ગામમાં રહે છે, જેનું બાળક ગ્રામ પંચાયતની શાળામાં શિક્ષણ મેળવે છે, તે દિલ્હીની શાળામાં અભ્યાસ કરી શકે છે. તે બાળક સાથે કેવી રીતે સ્પર્ધા કરી શકશે? તેમણે કહ્યું કે આ કલમ 14નો અર્થ છે.
જસ્ટિસ ગવઈએ સવાલ ઉઠાવ્યો હતો કે શું છેલ્લા 75 વર્ષમાં એક જ પરિવારને ચાર વખત અનામતનો લાભ મળવો જોઈએ અને ગામમાં રહેતી વ્યક્તિએ તે સ્થિતિમાં જીવવાનું ચાલુ રાખવું જોઈએ? આપણી સામે આ પ્રશ્ન નથી.
