હિન્દુ ધર્મમાં માતા દુર્ગાને શક્તિનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. મંદિરો અથવા પૂજા પંડાલમાં માત્ર આઠ હાથવાળી માતાની મૂર્તિ જ દેખાય છે. આઠ ભુજાઓને કારણે માતાને અષ્ટ ભુજાધારી પણ કહેવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ માતાની આઠ ભુજાઓ શું પ્રતીક છે અને માતા માત્ર આઠ ભુજાઓ શા માટે છે?
આઠ હાથ જ કેમ?
શાસ્ત્રો અનુસાર, માતાના 8 હાથ આઠ દિશાઓનું પ્રતીક છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દેવી દુર્ગા તેના ભક્તોની તમામ આઠ દિશાઓથી રક્ષા કરે છે. ગીતામાં પણ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ કહે છે કે પ્રકૃતિ મારું શરીર છે જેના આઠ અંગ છે. પ્રકૃતિને અષ્ટધા કહેવામાં આવી છે. સર્જન સમયે જ્યારે કુદરતને સ્ત્રી સ્વરૂપની કલ્પના કરવામાં આવી હતી, ત્યારે તેને પાંચ ગુણો અને ત્રણ તત્વો આપવામાં આવ્યા હતા. આ પાંચ ગુણો અને ત્રણ તત્વો આઠ હાથ બન્યા. એવું માનવામાં આવે છે કે અષ્ટધા પ્રકૃતિ આપણા બધાની માતા છે. આપણે બધા આમાંથી જ ઉત્પન્ન થયા છીએ. દેવી દુર્ગા એ ઉમા એટલે કે માતાનું સ્વરૂપ છે જે સર્જન કરે છે. એટલા માટે માતા દુર્ગાના માત્ર આઠ હાથ છે.
ચાલો હવે જાણીએ માતાના આઠ હાથમાં રહેલા શસ્ત્રોનું મહત્વ.
ત્રિશૂળ
માતાના હાથમાં રહેલું ત્રિશૂળ પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણો એટલે કે સત્વ, રજસ અને તમસ ગુણોનું પ્રતીક છે. ત્રિશૂળ સર્જન, સંરક્ષણ અને વિનાશનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. માતાના હાથમાં ત્રિશૂળ બતાવે છે કે દેવી દુર્ગાનું આ તમામ પાસાઓ પર નિયંત્રણ છે.
સુદર્શન ચક્ર
મા દુર્ગાના હાથમાં સુદર્શન ચક્ર બ્રહ્માંડની શાશ્વત પ્રકૃતિ અને સચ્ચાઈની શક્તિનું પ્રતીક છે. સુદર્શન ચક્ર બતાવે છે કે સમગ્ર સૃષ્ટિ તેના નિયંત્રણમાં છે અને તે તેનું નિયંત્રણ પણ કરી રહી છે.
કમળનું ફૂલ
માતાના હાથમાં કમળનું ફૂલ જ્ઞાન અને મુક્તિનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. જેમ કમળ ગંદા પાણીમાં પણ ખીલે છે, તેમ છતાં તે પવિત્રતા અને આધ્યાત્મિક જાગૃતિનું પ્રતીક છે.
તલવાર
માતાના હાથમાં હાજર તલવાર જ્ઞાન અને બુદ્ધિની તીવ્રતાનું પ્રતીક છે. તે અજ્ઞાન અને દુષ્ટતાના વિનાશનું પણ પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
ધનુષ અને બાણ
માતાના હાથમાં ધનુષ અને બાણ ઊર્જાનું પ્રતીક છે. એક હાથમાં ધનુષ્ય અને તીર પકડીને, માતા ઊર્જા પર પોતાનું નિયંત્રણ દર્શાવે છે.
વજ્ર
મા દુર્ગાના હાથમાંનું વજ્ર નિશ્ચયનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. જેમ વીજળી તેની પ્રહારથી કોઈપણ વસ્તુનો નાશ કરી શકે છે, તેવી જ રીતે માતા દુર્ગાનો સંકલ્પ પણ અતૂટ છે.
શંખ
શંખ એ સૃષ્ટિના ધ્વનિ અને બ્રહ્માંડના મૂળ ધ્વનિ એટલે કે ‘ઓમ’નું પ્રતીક છે. તે પવિત્રતા અને શુભતાનું પણ પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
ગદા
ગદાને શક્તિ અને અનિષ્ટનો નાશ કરવાની શક્તિનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે.
ઢાલ
માતાના હાથમાં કવચ રક્ષણનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. માતા દુર્ગા તેમના ભક્તોને નુકસાનથી બચાવવા માટે હંમેશા તૈયાર રહે છે.
અભય મુદ્રા
અભય મુદ્રા સાથે, માતા દેવી તેમના ભક્તોને સલામતી અને નિર્ભયતાની ખાતરી આપે છે.
