દેવી દુર્ગાના નવ સ્વરૂપો નવ અલગ અલગ ગુણોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. શક્તિ એટલે ઊર્જા. દેવી એ અદ્રશ્ય ઊર્જાનો મૂળ સ્ત્રોત છે જે આ બ્રહ્માંડને ટકાવી રાખે છે. આ શક્તિને નવ દુર્ગા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
દેવી દુર્ગાનું પહેલું નામ શૈલપુત્રી છે. કોઈપણ અનુભવના શિખર પર માતા દેવી હોય છે. શૈલનો અર્થ થાય છે શિખર, જે અસાધારણ છે અને ઊંચાઈ સુધી પહોંચવા માટે આગળ વધી રહ્યો છે. તે પર્વતોની ઉર્જાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. શૈલપુત્રી એ સૂક્ષ્મ ઉર્જા છે જેમાંથી સમગ્ર બ્રહ્માંડની ઉત્પત્તિ થાય છે. જ્યારે પણ આપણે આધ્યાત્મિક રીતે જોડાયેલા અનુભવીએ છીએ, ત્યારે આ ચેતના શૈલપુત્રીના રૂપમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે.
બીજું નામ બ્રહ્મચારિણી છે. બ્રહ્મનો અર્થ થાય છે – અનંત. કંઈક જે અનંતમાં ફરે છે. તમને લાગશે કે જો ગતિ અનંતમાં હોય, તો ગતિનો અર્થ શું છે? તે બધે જ છે, તો તે ક્યાં જઈ શકે? બ્રહ્મચારિણીનો એક અર્થ અનંતની અંદર ગતિ છે, અને બીજો અર્થ ઊર્જાનું શુદ્ધ, અસ્પૃશ્ય પાસું છે. સૂર્યના કિરણો જેવું પ્રાચીન છતાં હંમેશા તાજું અને નવું. આ નવીનતા દુર્ગાના બીજા સ્વરૂપમાં સમાયેલી છે.
ચંદ્રઘંટ એ ત્રીજું સ્વરૂપ છે. ચંદ્રનો અર્થ થાય છે- ચંદ્ર અથવા જે મન સાથે સંબંધિત છે; જે મનને મોહિત કરે છે. તે સુંદરતાનું પ્રતિક છે. જ્યાં પણ તમને કંઈ સુંદર લાગે છે, તે માતા દેવીની ઉર્જાને કારણે છે. જો ઉર્જા ન હોય તો કંઈ સુંદર નથી. ચહેરો ગમે તેટલો સુંદર હોય, જો તેમાં જીવન ન હોય, તો આપણે તેને સુંદર નથી કહેતા. આપણે મૃત શરીરમાં સુંદરતા જોતા નથી કારણ કે તેમાં કોઈ ઊર્જા હોતી નથી. આ ઉર્જા જ દરેક જીવને સુંદર બનાવે છે.
દેવી માતાના ચોથા સ્વરૂપને કુષ્માંડા કહેવામાં આવે છે. તે જીવન ઊર્જા છે, ચેતના જે નાનામાં નાના સૂક્ષ્મ બ્રહ્માંડથી લઈને વિશાળ મેક્રો બ્રહ્માંડ સુધી વિસ્તરે છે – નિરાકાર, છતાં બધા કલ્પનાશીલ સ્વરૂપોને જન્મ આપે છે. જ્યારે પણ તમને ઉર્જા કે પ્રાણનો ઉછાળો અનુભવાય, ત્યારે જાણો કે તે દુર્ગા અથવા માતા દેવીનું એક પાસું છે.
પાંચમું સ્વરૂપ સ્કંદમાતા છે. આ દુર્ગાનું સ્વરૂપ છે જે સમગ્ર બ્રહ્માંડના રક્ષણનું પ્રતીક છે અને જે આપણી ચેતનામાં રહે છે. તે જ્ઞાનની બધી પ્રણાલીઓની માતા છે.
છઠ્ઠું સ્વરૂપ કાત્યાયની છે. તે ચેતનાના દ્રષ્ટા પાસામાંથી ઉદ્ભવતી ઊર્જાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. કાત્યાયનનો અર્થ દ્રષ્ટા થાય છે. જ્યારે તમે સાક્ષી બનો છો, જ્યારે તમે સમજો છો કે ‘હું શરીર નથી કે મન નથી’ અને તમારી અંદર ઊંડા જાઓ છો, ત્યારે તમે દરેક વસ્તુના નિરીક્ષક બનો છો. ચેતનાની આ દ્રષ્ટા અવસ્થામાંથી ઊર્જા ઉદ્ભવે છે અને તેની સાથે અંતર્જ્ઞાનની શક્તિ પણ આવે છે. તમે અમારા બાળકોમાં આ જન્મજાત ક્ષમતા જોઈ હશે. આ કાત્યાયનીનો સાર છે – ઇન્દ્રિયોની પેલે પાર જોવું, તર્કની પેલે પાર જાણવું. તે ઊર્જા કાત્યાયની છે.
શક્તિનું સાતમું સ્વરૂપ કાલરાત્રિ છે. તે ઊંડા, શ્યામ ઊર્જાનું પ્રતીક છે. એક એવો શ્યામ પદાર્થ જે અનંત બ્રહ્માંડોને ધારણ કરે છે અને દરેક આત્માને સાંત્વના આપે છે. જો તમે ખુશ કે આરામદાયક અનુભવો છો, તો તે કાલરાત્રિનો આશીર્વાદ છે. કાલરાત્રિ એ દિવ્ય માતાનું સ્વરૂપ છે જે બ્રહ્માંડની બહાર અસ્તિત્વ ધરાવે છે છતાં દરેક હૃદય અને આત્માને આરામ આપે છે.
દેવીનું આઠમું સ્વરૂપ મહાગૌરી છે. તે સુંદરતા, કૃપા અને શક્તિનું પ્રતીક છે, જે તમને અંતિમ સ્વતંત્રતા અને મુક્તિ તરફ દોરી જાય છે. ગૌરીનો અર્થ થાય છે – જે જ્ઞાન આપે છે, જીવનમાં ગતિશીલતા લાવે છે અને તમને મુક્ત કરે છે.
મહાગૌરી પવિત્રતા અને નિષ્પક્ષતાનું પ્રતીક છે. અમે તેને ગૌરી કહીએ છીએ કારણ કે આ નામ ન્યાયીપણાનું પ્રતીક છે. પરંતુ ઊંડા અર્થમાં, ‘ગાય’ જ્ઞાન, પ્રગતિ, સિદ્ધિ અને મુક્તિનું પ્રતીક છે. ગૌરી એ જ્ઞાન આપનાર છે. જીવનમાં આપણને આગળ લઈ જાય છે. આપણી જરૂરિયાતો પૂરી કરે છે અને અંતે આપણને મુક્તિ તરફ દોરી જાય છે.
દેવી શક્તિનું નવમું સ્વરૂપ સિદ્ધિદાત્રી છે. તે માતા દેવીના આશીર્વાદ લાવે છે અને જીવનમાં ચમત્કારો દર્શાવે છે. જે અશક્ય લાગે છે, તે તેને શક્ય બનાવે છે. તે આપણને સીમાઓથી આગળ વિચારવા, તાર્કિક મનથી આગળ વધવા અને સમય અને અવકાશની મર્યાદાઓથી આગળ જોવાની મંજૂરી આપે છે. સિદ્ધિદાત્રી એ છે જે તમને તમારા પ્રયત્નોનું ફળ આપે છે. તમે સખત મહેનત કરી શકો છો, પણ પરિણામ તમારા હાથમાં નથી. આ બધું માતા દેવીના હાથમાં છે. તેમની કૃપાથી જ તમારા પ્રયત્નો ફળ આપે છે.
શૈલપુત્રીના આધ્યાત્મિક શિખરથી લઈને સિદ્ધિદાત્રીના ચમત્કારો સુધી, આ સ્વરૂપો આપણને તેમના દૈવી ગુણો સાથે સુમેળમાં રહેવાનું માર્ગદર્શન આપે છે. જ્યારે આપણે દરેક પાસાં પર ધ્યાન કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે તેમની પરિવર્તનશીલ શક્તિને સ્વીકારી શકીએ છીએ, જે આપણા જીવનને સમૃદ્ધ બનાવે છે અને શક્તિના સાર્વત્રિક સાર સાથે આપણા જોડાણને વધુ ગાઢ બનાવે છે.
