સામાન્ય માણસ કેવી રીતે બન્યા ‘રાષ્ટ્રપિતા’, જાણો ગાંધીજીની સંપૂર્ણ કહાની

દક્ષિણ આફ્રિકામાં મહાત્મા ગાંધીનો સંઘર્ષ

બેરિસ્ટર બન્યા પછી ગાંધીજી 1893માં કાનૂની કેસ માટે દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા. પરંતુ ત્યાં જ્યારે તેમને જાતિવાદી ટિપ્પણીઓ અને ભેદભાવનો સામનો કરવો પડ્યો ત્યારે તેમના જીવનની દિશા બદલાઈ ગઈ. દક્ષિણ આફ્રિકામાં ભારતીય સમુદાયને તેમના દેખાવના કારણે સંઘર્ષ કરતા જોઈને, તેઓએ તેમની લડાઈ લડવાનું નક્કી કર્યું. ગાંધીજીની સત્યાગ્રહની વિચારધારાનો જન્મ થયો ત્યારે તેમના જીવનમાં આ વળાંક આવ્યો.

ભારતમાં સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ અને ગાંધીજીની ચળવળ

દક્ષિણ આફ્રિકામાં 20 વર્ષથી વધુ સમય રહ્યા પછી ગાંધી 1915માં ભારત પાછા ફર્યા. ગાંધીજી દેશમાં પાછા ફરતાની સાથે જ સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં જોડાયા. આ માટે તેઓ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસમાં જોડાયા અને ટૂંક સમયમાં તેના અગ્રણી નેતા બન્યા. ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં અંગ્રેજો સામે ગાંધીજીની મુખ્ય ચળવળો હતી-

• અસહકાર ચળવળ (1920): ગાંધીજીએ બ્રિટિશ શાસન અને તેના કાયદા સામે અસહકારની નીતિ અપનાવી. આ અંતર્ગત ભારતીયોએ બ્રિટિશ કપડાં અને સામાનનો બહિષ્કાર કર્યો અને સ્વદેશી અપનાવવાનો આગ્રહ કર્યો.
• દાંડી માર્ચ (1930): બ્રિટિશ સરકારના મીઠાના કાયદાનો વિરોધ કરવા માટે માર્ચ 240 માઈલ (લગભગ 387 કિમી) પગપાળા. તેણે બ્રિટિશ શાસન સામે માત્ર રાષ્ટ્રીય જ નહીં પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ લોકોને જાગૃત કર્યા.
• ભારત છોડો ચળવળ (1942): બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન, ગાંધીજીએ ભારતમાંથી બ્રિટિશ સરકારને તાત્કાલિક પાછી ખેંચી લેવાની માંગ કરી. ભારતમાંથી અંગ્રેજોની બહાર નીકળવાની અને તેમને તેમના દેશમાં પાછા મોકલવાની માંગ કરતી આ ચળવળએ ભારતીય સ્વતંત્રતા સંગ્રામને નવો વળાંક આપ્યો.

ગાંધીજીની વિચારધારા

મહાત્મા ગાંધીએ તેમનું જીવન સત્ય, અહિંસા, સ્વાવલંબન અને સામાજિક ન્યાય જેવા સિદ્ધાંતો પર જીવ્યું હતું. ગાંધીજીના જીવનના મુખ્ય સિદ્ધાંતો હતા-

• અહિંસા: ગાંધીજી માનતા હતા કે હિંસા કોઈપણ સમસ્યાનો ઉકેલ હોઈ શકે નહીં. તેઓ તેમના સમગ્ર જીવન દરમિયાન, હિંસા વિના શાંતિથી લડ્યા.
• સત્ય: ગાંધીજી માનતા હતા કે સત્ય એ સૌથી મોટી શક્તિ છે. તેણે કહ્યું હતું – ‘સત્ય એ ભગવાન છે’.
• સ્વદેશી: સ્વદેશી કાપડ અને ઉત્પાદનોનો ઉપયોગ કરીને ભારતીયોને આત્મનિર્ભર બનવા પર ભાર મૂકે છે. તેમણે ચરખાનું પ્રતીક અપનાવ્યું, ખાદીને પ્રોત્સાહન આપ્યું.
• સર્વધર્મ સમભાવ: ગાંધીજી તમામ ધર્મોને સમાન રીતે માન આપતા હતા. તેઓ માનતા હતા કે તમામ ધર્મોનો ઉદ્દેશ્ય માનવ કલ્યાણ છે.

ગાંધીજીનું સમાજમાં યોગદાન

ગાંધીજી વકીલ અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની હોવા ઉપરાંત સમાજ સુધારક પણ હતા. તેમણે જે મુખ્ય સામાજિક મુદ્દાઓ પર કામ કર્યું તે છે-

• સ્વચ્છતા અભિયાન: સ્વચ્છતાને જીવનનો મહત્વનો ભાગ માનનારા ગાંધીજીએ સ્વચ્છતા માટે અનેક નાના-મોટા અભિયાનો શરૂ કર્યા.
• અસ્પૃશ્યતાનો અંતઃ ગાંધીજીએ દલિત સમાજના લોકો માટે ‘અસ્પૃશ્ય’ શબ્દ અને ભેદભાવની લાગણી સામે ‘હરિજન’ શબ્દનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો. તેનો અર્થ છે = હરિ + જન, એટલે કે ભગવાનના લોકો.
• મહિલા સશક્તિકરણ: ગાંધીજીએ માત્ર ભારતની મહિલાઓને દેશના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં જોડાવાની પ્રેરણા આપી ન હતી, પરંતુ તેમના મૂળભૂત અધિકારો માટે પણ લડ્યા હતા.

ગાંધીજીને રાષ્ટ્રપિતા કોણે કહ્યા?

4 જૂન, 1944ના રોજ સિંગાપોરમાં રેડિયો સંદેશ આપતી વખતે, નેતાજી સુભાષ ચંદ્ર બોઝે મહાત્મા ગાંધીને રાષ્ટ્રપિતા તરીકે સંબોધ્યા હતા. બાદમાં ભારત સરકારે આ નામને માન્યતા આપી. જોકે ગાંધીજી આના ઘણા સમય પહેલા બાપુ તરીકે ઓળખાતા હતા. ઈતિહાસકારોના મતે 1917માં ચંપારણ સત્યાગ્રહ દરમિયાન એક ખેડૂતે તેમને બાપુ (પિતા) તરીકે સંબોધ્યા હતા.

ગાંધીજીનું મૃત્યુ

ભારતને આઝાદી મળ્યાના માત્ર 5 મહિના પછી 30 જાન્યુઆરી 1948ના રોજ મહાત્મા ગાંધીની હત્યા કરવામાં આવી હતી. નાથુરામ ગોડસે નામના વ્યક્તિએ દિલ્હીમાં ગાંધીજીને ગોળી મારી હતી. ગાંધીજીના અવસાનથી માત્ર ભારત જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં શોકનો માહોલ હતો.